Faraon

Wiele lat temu dostałem od babci unikatowe wydanie „Faraona”, to może wydawać się dziwna dygresja na rozpoczęcie recenzji, ale to właśnie ta konkretna wersja stanowi dużą część mojego problemu z książką. Jest ona wielkości dużego czasopisma, z malutką czcionką, co sprawia, że czytanie jej jest prawdziwą udręką. Formatowanie jest fatalne - rozmiary czcionek są różne, linie niektórych akapitów kończą się w różnych miejscach, są błędy ortograficzne, a w środku zdań pojawiają się przypadkowe pojedyncze litery. To znacznie zmniejszyło moją przyjemność z czytania.

Książka pod tytułem "Faraon i kapłan" z obrazkiem piramidy, co może być w tym złego? Cóż, to piramida Majów i wydaje się to bardzo oczywiste dla każdego miłośnika historii... I chociaż moja wiedza historyczna ma gdzieniegdzie luki, jestem absolutnie pewien, że starożytne imperium egipskie nie rozprzestrzeniło się na Amerykę Południową. Wiem, że to nie powinno mieć znaczenia, ale było to irytujące niedopatrzenie :D

Za okładką i formą wydania kryje się książka Prusa, często uważana za arcydzieło w dorobku polskiej literatury pięknej. To interesująca opowieść o dawnej walce o władzę między naiwnym młodym wizjonerem a zakorzenioną klasą polityczną, która chce zachować status quo i stroni od jakichkolwiek zmian. Ta obszerna powieść (ponad 700 stron) została napisana przez Boselawa Prusa, autor urodził się jako Aleksander Głowacki w Rosji w 1847 roku, a zmarł w Polsce w 1912 roku. Akcja rozgrywa się w Egipcie ponad 3000 lat temu. Rozpoczyna się w ostatnich dniach panowania Ramzesa XII, który ze starości podupada na zdrowiu. Na swojego następcę wyznaczył syna, który ma zostać Ramzesem XIII. Przed śmiercią ojca młody książę otrzymuje obowiązki, które mają go przygotować do objęcia przywództwa i rządzenia wielkim narodem. Jednak mimo pewnych sukcesów militarnych i rozwoju osobistego, jego młodość i brak doświadczenia nieuchronnie prowadzą do tego, że pozostaje on nieco naiwny, porywczy i skłonny do nierozważnych decyzji, zwłaszcza w relacjach z kobietami. Młody Ramzes szybko jednak dostrzega, że to potężni kapłani przejęli kontrolę nad władzą i bogactwem Egiptu, i z młodzieńczym zapałem wyrusza na misję przywrócenia równowagi sił prawowitemu faraonowi. Kapłani zdołali zgromadzić i ukryć ogromne bogactwa, a młody faraon, który zastał swój skarbiec prawie pusty, desperacko pragnie uzyskać dostęp do bogactw ukrytych przez kapłanów. Niemniej to kapłani  właśnie są doświadczeni, dobrze wykształceni, przebiegli i sprytni w sprawowaniu władzy, wykorzystują bogów do wspierania własnej sprawy, by zjednać sobie ludność Egiptu. Ramzes walczy o pozyskanie ludu egipskiego, obiecując mu dzień odpoczynku w każdym tygodniu i możliwość posiadania ziemi, co pozwoliłoby mu zachować przynajmniej część zysków z codziennego trudu. Jednak przebiegli kapłani są zawsze o krok przed Ramzesem, a walka o władzę jest pełna oszustw i rozczarowań.

Pomimo miejsca akcji i faktu, że powieść została napisana ponad 120 lat temu, walka między kościołem a państwem, między wpływami religijnymi a świeckimi, jest łatwo rozpoznawalna i tak samo aktualna dzisiaj, jak w całej historii ludzkości. Prus napisał świetnie skonstruowaną, wciągającą powieść, która mimo swej długości trzyma w napięciu. Pełno w niej intryg w zakresie polityki krajowej i międzynarodowej, nieodłącznego konfliktu między siłami religijnymi i świeckimi, nie brakuje też seksualnych wybryków i niewierności co spodoba się co bardziej frywolnym czytelnikom! 

Jest to dobrze napisana alegoria czasów właściwych dla autora, która przetrwa próbę czasu i która zasługuje na większą popularność aniżeli szkole ławki znudzonych licealistów. Powszechnie przyjęło się twierdzenie, że "Faraon" to największa powieść napisana po polsku - nie jestem kompetentny, by się do tego odnieść, ale z pewnością warto ją przeczytać i samemu się przekonać;-) 

Właśnie skończyłem czytać, absolutnie mistrzowsko skonstruowaną powieść historyczną o tytule "Faraon" autorstwa Bolesława Prusa, która w niektórych tłumaczeniach przedstawiana jest jako "Faraon i kapłan", co w pewnym sensie zdradza kluczowy punkt fabuły, że jest w niej coś więcej aniżeli tylko egipskie plagi, ciemności i piramidy. Powtórzę, że jest to powieść historyczna, która luźno podąża za przyjętymi w zakresie badan naukowych kronikami historycznymi. Postacie są dobrze rozwinięte, ale nazwy i wydarzenia nie są do wykorzystania na "lekcji historii", choć bardzo pobudza zainteresowanie, by sięgnąć głębiej i poczytać więcej o starożytnym Egipcie, Fenicji, starożytnej Grecji, Syrii i ich związkach. Ma więc także praktyczne zastosowanie. Nie jest to lekka lektura i nie jest przeznaczona dla dzieci. Fabuła jest trudna do rozwikłania i zrozumienia prawdziwego znaczenia tego, co się dzieje, dlatego potrzebne będą wyjaśnienia dorosłych.

Główna myśl jest taka, że istnieją kapłani, faraonowie i zwykli ludzie. Kapłani mają wiedzę, mądrość i pieniądze, dobrze zorganizowaną sieć agentów we wszystkich sferach życia, a także w obcych krajach, i de facto rządzą Imperium. Pozostają w cieniu, zachowują pozory pobożności i nie interesują się sprawami świata materialnego. Faraon jest ich marionetką. Ale czasami marionetkom wydaje się, że mogą przechytrzyć władców marionetek, choć cóż może zrobić jeden człowiek przeciwko liczącej ponad 30 tys. lat, dobrze zorganizowanej i zdyscyplinowanej organizacji, która skrupulatnie gromadziła wiedzę o świecie i przez cały ten czas pilnie strzegła swoich tajemnic?

Książka to w pierwszej kolejności bardzo ciekawa powieść historyczno-obyczajowa o mechanizmach władzy państwowej w Egipcie w latach 1087-1085 p.n.e. Kraj przeżywa wewnętrzne napięcia i zewnętrzne zagrożenia. Młody Ramzes XIII ma przejąć władzę po swoim ojcu Ramzesie XII, który jest chory i umierający. Ramzes XIII ma 22 lata i odkrywa, że jego ambicje, by uczynić Egipt wielkim krajem, są udaremniane przez potężne kapłaństwo egipskie, które stanowi trzon biurokracji i jest faktycznym monopolistą wiedzy. Kapłani bogacą się kosztem faraona i kraju. Ramzes XIII wykazał się zdolnościami przywódczymi w zwycięskiej wojnie z Libijczykami. Jednak Ramzes XIII jest politycznie naiwny, a jego zainteresowanie pięknymi kobietami utrudnia mu zjednanie sobie kapłanów.

Warta uwagi, satysfakcjonująca długa lektura. Mój egzemplarz ma ponad 700 stron. Książka została wydana po raz pierwszy w Polsce w 1897 roku, ale upływ czasu nie zmienia jej ponadczasowego, uniwersalnego charakteru. Idąc tym tropem, w polskiej literaturze historycznej (ale wciąż rozrywkowej) można wyróżnić dwa główne nurty: 

Jeden z nich to popularyzacja historii, której autorem jest np. Karol Bunsch. Drugi zaś, to "ku pokrzepieniu serc", którego autorem jest np. Henryk Sienkiewicz. W drugiej połowie XIX wieku (kiedy Polska była pod zaborami) uwielbialiśmy jako naród podobną narrację, lekko romantyczna, mniej realistyczną.. Prus, który jest przedstawicielem realizmu pozytywistycznego (podobnie jak H. Balzack), uważał je za niewiarygodne. I to było powodem napisania Faraona w 1897 roku.

Powieść jest wiernie oddaje XIX-wieczny stan wiedzy autora w przedmiocie opisywanych wydarzeń. Fabuła jest też bardzo charakterystyczna dla ówczesnego spojrzenia na Egipt. Fabuła jest ciekawa, choć warsztat literacki pozostawia wiele do życzenia. Przede wszystkim brakuje elementów akcji, które ożywiliby historię i nadały jej bardziej przygodowego charakteru. Brakuje dodatkowych wątków, pomniejszych postaci, epickich wydarzeń – z drugiej strony opisy i dialogi są bardzo dopracowane!