Jerzy Niezbrzycki - sylwetka autora

Pod koniec 1916 roku, zaangażował się w tajne działania na rzecz niepodległości, a w 1917 roku dołączył do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W grudniu 1918 roku objął dowództwo nad harcerskim oddziałem dywersyjnym. W roku 1919 z powodzeniem zrealizował kilka ataków, między innymi na stacje kolejowe w Koziatynie i Żmerynce, gdzie został aresztowany, ale zdołał zbiec z więzienia. Później skierowano go do Lwowa, gdzie miał nadzorować operacje siatki POW KN-3.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej trzykrotnie przedostawał się przez linie frontu, doznając przy tym ran. Organizował działalność wywiadowczą na terenie Ukrainy oraz Besarabii. Jako adiutant dowódcy okręgu czarnomorskiego (KC-2), kilkakrotnie przekraczał granicę rumuńsko-sowiecką. Od roku 1921 pełnił służbę w Oddziale II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, aż do 1939 roku, zyskując opinię "lidera kierunku wschodniego". W 1928 roku, pod przykrywką dyplomaty, kierował placówką O-2 w Kijowie, gdzie podejmował się wielu niebezpiecznych misji związanych z jednostkami wojskowymi.

W 1930 roku dołączył do Referatu Wschód Oddziału II Sztabu Głównego, stając się dwa lata później jego kierownikiem. Wśród jego kluczowych współpracowników znaleźli się kapitanowie Jan Urjasz, Bogdan Butkiewicz, rotmistrz Jan Zakrzewski oraz porucznicy Michał Telatycki i Michał Baliński. Kapitan Jerzy Niezbrzycki, działający pod pseudonimem Ryszard Wraga, dał się poznać jako ekspert w dziedzinie problematyki sowieckiej dzięki licznym publikacjom, które zamieszczał głównie w elitarnej prasie, takiej jak dwutygodnik Bunt Młodych, później przekształcony w Politykę, redagowanym przez Jerzego Giedroycia.

W początkowych dniach wojny, na osobiste polecenie marszałka Rydza-Śmigłego, został odwołany ze stanowiska. Po sowieckiej inwazji na Polskę, udał się do Rumunii, gdzie zajmował się reorganizacją wywiadu przeciwko ZSRR. Następnie zdołał przedostać się przez Francję do Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 1941-1942 pracował jako wykładowca w Szkole Oficerów Wywiadu. Jednak został usunięty z tej funkcji i umieszczony w karnym obozie dla oficerów w Rothesay na wyspie Bute. Po zwolnieniu oskarżył kierownictwo Referatu Zachód, w tym jego szefa majora Jana Żychonia, o współpracę z Abwehrą. Wojskowy sąd Polskich Sił Zbrojnych nie podważył zarzutów, pełniąc rolę arbitra. W konsekwencji, w połowie lutego 1944 roku, major Żychoń zrezygnował ze swojej funkcji.

Po zakończeniu II wojny światowej, został zatrudniony w Ministerstwie Informacji. Między 1945 a 1949 rokiem przebywał w Londynie jako wykładowca w Polskim Instytucie Spraw Wschodnich oraz na Wolnym Uniwersytecie Polskim. W latach 1949-1958 mieszkał w Paryżu, gdzie pracował jako konsultant ds. sowieckich w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Francji. Ostatecznie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, początkowo zatrudniony jako konsultant w Bibliotece Kongresu USA, a później jako pracownik naukowy w Instytucie Hoovera na Uniwersytecie Stanforda, jednym z czołowych ośrodków sowietologicznych. W międzyczasie publikował teksty dotyczące ZSRR oraz fragmenty swoich wspomnień. Ukończył współpracę z paryskim miesięcznikiem „Kultura” po tym, jak Jerzy Giedroyć zakwestionował jego zarzuty wobec Czesława Miłosza, którego Wraga uważał za agenta polskiego wywiadu.