Jan Kilarski - sylwetka autora

Jan Kilarski przyszedł na świat 21 lutego 1882 roku w Komarnie nieopodal Lwowa. Choć jego formalnym wykształceniem była matematyka i fizyka, a jego kariera zawodowa związana była z pracą nauczyciela w różnych szkołach średnich i wyższych — w 1931 roku zdobył tytuł profesora — to prawdziwą jego pasją była turystyka i krajoznawstwo. Już w 1913 roku zorganizował niezapomnianą wycieczkę dla swoich uczniów po historycznych ziemiach Polski, która obejmowała miasta takie jak Wrocław, Poznań, Gniezno i kończyła się na Helu. Podczas tej podróży po raz pierwszy odwiedził Gdańsk, nie przeczuwając, jak ważną rolę w historii tego miasta odegra w przyszłości.

Po zakończeniu I wojny światowej, gdy Polska odzyskała niepodległość, Kilarski przeniósł się do Poznania. Tam piastował stanowisko nauczyciela i dyrektora Państwowego Wyższego Kursu Nauczycielskiego. Równocześnie angażował się w organizację turystyki i pisał prace krajoznawcze, takie jak „Przewodnik po Poznaniu” i „Przewodnik po Wielkopolsce”. W 1933 roku, w związku z reformą systemu edukacji, przeszedł na emeryturę i zajął się pracą redaktorską w wydawnictwie R. Wegnera nad cyklem „Cuda Polski”, gdzie sam opracował tom poświęcony Gdańskowi. Wtedy ponownie zgłębił tajniki tego miasta i nawiązał cenne kontakty z profesorem Willim Drostem, co miało znaczenie w przyszłości.

Książka „Gdańsk” autorstwa Kilarskiego, wydana w 1937 roku, odbiła się szerokim echem. Podkreślała polskie związki miasta, co wzbudziło sprzeciw w niemieckich kręgach. Pomimo to Liga Morska i Kolonialna szybko przygotowała edycję w języku angielskim. Po wybuchu II wojny światowej Kilarski znalazł się we Lwowie, gdzie w okresie sowieckiej okupacji pracował jako nauczyciel. Gdy miasto zajęli Niemcy, pisał dla „Gazety Lwowskiej” felietony dotyczące życia polskiego na prowincji, które były wykorzystywane w tajnym nauczaniu.

Najważniejszy etap relacji Jana Kilarskiego z Gdańskiem rozpoczął się 5 kwietnia 1945 roku. Został członkiem specjalnej grupy operacyjnej Ministerstwa Oświaty, której zadaniem było zabezpieczenie kulturalnego mienia miasta. Wymagało to często przeszukiwania ruin w poszukiwaniu ocalałych dzieł sztuki. Jego działania, wraz z Wacławem Sypniewskim oraz wsparcie od niemieckich konserwatorów, zaowocowały odnalezieniem i zabezpieczeniem wielu cennych artefaktów.

Kilarski swoje wysiłki skierował także na organizację Muzeum Miejskiego i wykładał na Politechnice Gdańskiej, a także angażował się w działalność publicystyczną, aby poszerzać wiedzę o Gdańsku wśród nowych mieszkańców. Mimo że w 1948 roku został bezpodstawnie oskarżony o współpracę z Niemcami i trafił do więzienia, po dwóch miesiącach śledztwo umorzono. Niestety, jego zdrowie na tym ucierpiało, a ostatecznie doprowadziło go to do zawału serca. Jan Kilarski zmarł 7 stycznia 1951 roku i spoczywa na cmentarzu w Oliwie.