Henryk Cybulski - sylwetka autora

Henryk Wołyński, znany jako „Harry” i „Wołyniak”, pełnił funkcję leśnika i komendanta samoobrony Przebraża w latach 1943-1944, a także był porucznikiem Armii Krajowej. Pochodził z chłopskiej rodziny w Przebrażu, mając dziewięcioro rodzeństwa. W młodości był utalentowanym sportowcem, biorącym udział w strzelectwie oraz biegach długodystansowych i przełajowych, co umożliwiło mu przynależność do Klubu Sportowego Przysposobienia Wojskowego Leśników w Łucku i przyczyniło się do jego kariery jako leśnika. Został leśniczym w nadleśnictwie Kiwerce na Wołyniu w 1937 roku i pełnił funkcję podoficera rezerwy.

Gdy wybuchła wojna obronna w 1939 roku, nie został zmobilizowany z powodu braków w uzbrojeniu. W lutym 1940 roku, podczas pierwszej deportacji Polaków do ZSRR, został zesłany na daleką północ, ale uciekł w lipcu tego samego roku i wrócił do Przebraża we wrześniu. Podczas okupacji niemieckiej pracował jako leśniczy, także ukrywając się w różnych rejonach Wołynia. Wspierał Żydówkę Dwojrę Blak, umieszczając ją jako „kuzynkę Irenę” w Karasinie, korzystając z fałszywych dokumentów. Wstąpił do AK w sierpniu 1942, na zaproszenie swojego brata, Józefa, współpracując jednocześnie z sowieckimi partyzantami.

Na stanowisko komendanta samoobrony Przebraża Cybulski został wybrany w kwietniu 1943 roku, zastępując Zygmunta Nestorowicza. Dzięki jego reorganizacji siły obronne wzrosły i sam region stał się schronieniem dla Polaków, Żydów i zbiegłych jeńców radzieckich. Ostatecznie samoobrona liczyła około tysiąca zbrojnych, przyczyniając się do obrony niemal 25 tysięcy ludzi. Cybulski stał również na czele licznych ataków m.in. na bazy UPA, oraz organizował operacje ratowania i przemieszczania ludzi z terenów zagrożonych.

Przy Nocy Kupały w lipcu 1943 jego oddziały z powodzeniem odpierały ataki UPA, a także przeprowadzali uderzenia na szkołę kadry UPA w Trościańcu, powodując jej zniszczenie. Kolejne ataki, w tym największy na Przebraże w sierpniu 1943, zostały odebrane dzięki współpracy z partyzantami radzieckimi i nielicznymi polskimi oddziałami. Jesienią tego roku brał udział w operacjach przeciwko bazom UPA, m.in. zdobywając Omelno i Sławatycze. Pomoc w ratowaniu polskich osiedli kontynuowana była także w 1944 roku, kiedy to uwolniono około 1,5 tysiąca osób z Ołyki.

Gdy 31 stycznia 1944 tereny Przebraża zostały zajęte przez Armię Czerwoną, samoobrona zakończyła swoją działalność, a jej członkowie, w tym Cybulski, musieli ukrywać się przed NKWD. Dołączył do brygady partyzanckiej "Grunwald", lecz zagrożenie aresztowaniem zmusiło go do ucieczki. Wspólnie ze swoimi towarzyszami uczestniczył w bitwach nad Wisłą i podczas forsowania Nysy Łużyckiej oraz Odry, a także brał udział w walkach pod Kołobrzegiem, Dreznem oraz Berlinem.

Po wojnie, Cybulski spoczął na cmentarzu wojskowo-komunalnym w Lublinie. W 1967 roku opublikowane zostały jego wspomnienia z obrony Przebraża, które zostały opracowane literacko przez Henryka Pająka. Książka ta była jedną z pierwszych, które w PRL poruszały temat rzezi wołyńskiej, co przyczyniło się do jej popularności. Znalazła ona wielu czytelników i była wielokrotnie wznawiana. W 2011 roku, w Lublinie nazwano rondo przy zbiegu ulic Turystycznej i Mełgiewskiej imieniem porucznika Henryka Cybulskiego.