Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm

Friedrich Nietzsche pisze w sposób abstrakcyjny i bardzo trudny. Jego książki ze względu na silne zmetaforyzowanie mogą odrzucić fanów “klasycznej filozofii”, z kolei nieprzystosowanym do rozważań filozoficznych może się wydawać ta książka nieco dziwna i trudna. Czytałem “Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm” lata temu w ramach zadania na studia i niestety bardzo się rozczarowałem. Ale niedawno sięgnąłem po nią ponownie z nadzieją, że teraz, gdy jestem starszy i bardziej oczytany, docenię ją nieco bardziej. I o dziwo - rzeczywiście tak było.

W swoim dziele Nietzsche przekonuje, że starożytny dramat grecki miał potencjał, by przekroczyć historię i stać się istotnym w nowoczesnym społeczeństwie. Argumentuje, że kulturowe odrodzenie tragedii było związane z muzyką Richarda Wagnera jako rodzajem muzy dla nowoczesnych form sztuki. Jego koncepcje skupiają się na dwóch uzupełniających się siłach: apollińskiej i dionizyjskiej. Kiedy te dwie formy spotykają się, powstaje najwyższa sztuka.

Apollińska kultura harmonii reprezentuje tradycyjny helleński obraz spokoju, równowagi i wesołości. Dionizyjska siła ekstazy reprezentuje ukryte głębie, niepokojące doznania i hedonizm. Obie są mniejszymi składnikami większej całości. Nietzsche twierdzi również, że cierpienie Dionizosa jest długoletnią tradycją w tragedii greckiej, gdyż obejmowało niektóre z jej najwcześniejszych form. Dlatego Dionizos był pierwszym bohaterem scenicznym i można go ponownie przedstawić w bardziej nowoczesny sposób. Te tradycje artystyczne mogą powrócić.

Tak więc mamy przedstawione te koncepcje, które Nietzsche następnie drobiazgowo analizuje. W przeciwieństwie do mojej poprzedniej lektury w końcu rozumiem i dostrzegam te elementy, które omawia. Widać to zwłaszcza w klasycznej literaturze na czele z “Królem Edypem” Sofoklesa. To chyba najlepszy przykład, jaki przychodzi mi do głowy. To arcydzieło w dziedzinie dramatu, ale także produkt swoich czasów. Dla Nietzschego jest on uosobieniem sztuki wysokiej, choć ogłaszając je tak, drastycznie nie docenia wszystkich późniejszych dzieł wielkich autorów, którzy nie wykazują równowagi sił, za którymi się opowiada, ponieważ z pewnością istnieją wielkie rzeczy, które nie pasują do jego parametrów. I w tym miejscu trochę się nie godzę na takie przedstawienie, choć rozumiem, co młody Nietzsche miał na myśli. Przez setki lat nasza kultura była zatruwana prostymi historyjkami o moralności, które zdominowały główne kanały komunikacji.

W przeciwieństwie do innych dzieł Nietzschego “Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm” to książka, która nie jest zbiorem aforyzmów i krótkich myśli. Jest ona zdecydowanie bardziej ustrukturyzowana i czuć, że całość dąży do jakiegoś celu. Z tego też powodu czyta się to zupełnie inaczej - czy lepiej? Odpowiedzcie sobie sami. Zdecydowanie nie polecam tej książki jako pierwsze spotkanie z tym filozofem. Spodziewam się, że może odrzucić.

Friedrich Nietzsche nigdy nie pasował mi na filozofa. Zazwyczaj za bardzo skupiał się na opowiadaniu historii.

"Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm" to prawdopodobnie jego najbardziej filozoficzna (?) pozycja. Jest moim ulubionym jego dziełem. Było dla mnie najbardziej przystępne i najlepiej wykładało sens jego słów. Pomogło mi ukształtować moje własne przekonania. To książka bardzo uniwersalna, a jednak ciężko słowa tutaj padające nazwać frazesami. Jej przekaz jest mocny i skłaniający do głębokiej refleksji. Wydaje mi się, że jest to sam rdzeń jego filozofii - który następnie zostanie udoskonalony i zreformowany w toku jego (pełnego cierpienia) życia. Późniejsza filozofia, którą wyznaje jest wielka, poważna i niemożliwa do zignorowania. Ale ten wcześniejszy etap, który się w tej książce uwydatnia, jest dla mnie najprawdziwszym pięknem, jakie wyzwolił z siebie.

Nietzsche już w tym, swoim pierwszym dziele (rzekomo na temat źródeł tragedii greckiej), przeciwstawił Dionizosa (boga witalności, ekstazy, kwitnącego życia i wina) Apollinowi (bogu spokoju, logiki i kontemplacji).

Według Nietzschego w greckiej tragedii, tak jak w życiu, to niesforny chór reprezentował Dionizosa i był krzykiem samej ludzkości (gatunku). Apollo natomiast był reprezentowany przez ludzkich aktorów i wyrażał się poprzez uporządkowany dialog. Apollo został zaprojektowany tak, by być zauważonym - świadomym opowieści. Dionizos był przeznaczony do wywołania - oznaczał zbiorową nieświadomość.

Tezy Nietzschego, choć mogą się wydawać intuicyjne, są tak naprawdę wywrotowe. Autor poprzez kolejne metafory i alegorie, prowadzi nas przez swoje ścieżki myślenia, by to co nieoczywiste sportretować i skłonić do negacji oczywistego. Po lekturze tej książki zacząłem właśnie dostrzegać, jak wiele spraw uważam za pewnik, a jak mało myślę o ich istocie. To zdecydowanie wartość dodana tego dzieła.

"Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm" to w końcu najpiękniejsze pogodzenie filozofii z niezwykłym darem Nietzschego do opowiadania historii. Niektóre metafory tutaj użyte są niezwykle piękne, poetyckiego. Nigdy tak bardzo nie uderzyła mnie wielka umiejętność posługiwania się słowem, jaką posiadał ten filozof. Być może ze wszystkich w historii był tym największym.