Izydora Dąmbska (1904-1983). Mądrość i prawda

Związek pomiędzy pojęciem wolności a odpowiedzialnością od dawna intryguje etyków i filozofów prawa, którzy dokładnie go analizują. Mniej uwagi poświęca się jednak powiązaniu między ideą wolności a prawdą. To połączenie przybiera różne formy, w zależności od tego, jak rozumiemy prawdę i jaka jest natura tej relacji. Stoicy, którzy wcześniej zwracali uwagę na tę kwestię, podkreślali, że podstawowym przejawem ludzkiej wolności jest wolność od fałszu, rozumianego jako błąd, co umożliwia prawidłowe rozpoznanie i przyjęcie prawdy. W tym kontekście, wolność stanowi warunek niezbędny do zdobycia wiedzy, która odkrywając prawdziwy stan rzeczy, jest dobrem dla istoty rozumnej. Tym samym wolność uzyskuje instrumentalną wartość jako środek do osiągnięcia najważniejszej wartości, jaką jest prawda.

Jednak ludzka wolność może być zagrożona poprzez fałsz, który polega na świadomym naruszaniu wartości prawdy, na przykład poprzez kłamstwa wymuszane przez innych ludzi, takich jak nieodpowiedzialne władze czy propaganda polityczna. Wolność od takiego fałszu, wraz z możliwością jego demaskowania oraz głoszenia prawdy, jest fundamentem społecznej moralności. Bez prawdy rozumianej jako negacja kłamstw, które uniemożliwiają ludziom formułowanie prawdziwych sądów na temat ich sytuacji społecznej, społeczna moralność nie może istnieć. Zakłamanie życia społecznego, które manifestuje się między innymi poprzez używanie słów bez ich właściwego znaczenia lub celowe zmienianie ich sensu w celu wprowadzenia w błąd, narusza podstawową wolność człowieka jako istoty myślącej.