Fakty, przyroda i ludzie

Drogi Panie Józefie,

Nieczęsto zdarza mi się wyrażać swój zachwyt i podziw, jednak wspomnienie o Pawełku z Pana książki naprawdę mnie poruszyło. To nie jest zwykły drobiazg, ale prawdziwe arcydzieło, zasługujące na miejsce w polskiej antologii literackiej. Pana styl łączy w sobie różnorodne formy – od prozy, poprzez liryki, eseje, aż po pamiętnik, politykę i przyrodę, tworząc spójną i głęboką opowieść pełną czułości i przyjaźni. Przeczytałem ją już dwukrotnie i jestem pewien, że sięgnę po nią jeszcze wiele razy, podziwiając Pana kunszt pisarski.

Juliusz Sakowski, 9 stycznia 1976

Drogi Panie Józefie,

Czuję, że jeśli książka sprawiła czytelnikowi przyjemność, to autor zasługuje na wyrazy wdzięczności. Tak właśnie czuję się po lekturze Pana dzieła, "Fakty, przyroda i ludzie". Uważam je za wyjątkowe i choć Pana zdaniem może być jedynie dodatkiem do Pana powieści, to ja widzę w nim autonomiczne dzieło, które tworzy zupełnie nowy gatunek. Tytuł nie oddaje w pełni jednolitości i tonu tej książki, zbyt mocno akcentując różnorodność. Szczególnie cenię sobie obecność Wilna oraz fakt, że w każdej Pana pracy możemy poczuć wielką wolność od nacjonalizmu. Rozdziały dotyczące Ponar i Katynia powinny znaleźć miejsce w każdej ważnej antologii literatury polskiej.

Wydaje mi się, że obecnie jesteśmy świadkami dużych przemian w interpretacji literatury XX wieku, szczególnie w kontekście prawdomówności. Pan zawsze był prawdomównym pisarzem, dlatego Pańska pozycja w literaturze będzie rosła. Wierzę, że ta książka znajdzie się wśród najważniejszych dzieł prozatorskich naszego czasu. Niestety, wielu polskich pisarzy, takich jak Żeromski czy Reymont, pozostawiło za sobą już tylko zapisane kartki.

Serdeczne uściski dłoni,

Czesław Miłosz, 12 czerwca 1984