Dałem głos ubogim

Jakiś czas temu przy okazji wieczornego wypadu na piwo ze znajomymi, poruszaliśmy temat “fake newsów”, umiejętności selekcji informacji w Internecie, która dziś wydaje się istotna jak nigdy wcześniej: każdego dnia jako społeczeństwo jesteśmy poddawani licznym, często sprzecznym relacjom dotyczących tej samej materii, co z kolei prowadzi do wybiórczości w zakresie wyboru ulubionych programów, słuchamy i oglądamy to, co nam odpowiada.

“Dałem głos ubogim” to książka autorstwa Ryszarda Kapuścińskiego, stanowiąca zapis jego rozmów z młodzieżą na Uniwersytecie w Bolzano, gdzie autor udał się w październiku 2006 roku. Uznany na całym świecie reporter był już wtedy mocno posunięty w latach, nie odebrało mu to jednak lekkości pióra, co widać doskonale po przytoczonym w książce zapisie jego wykładu pt. “Zrozumieć Innego”. I właśnie ten wykład jako perełkę pozwolę sobie ustanowić punktem wyjścia dla mojej recenzji.


Dziś w Dobie social mediów, łatwo ulec wrażeniu, że informacja jest czymś powszechnie dostępnym: polubione strony na Facebooku i Instagramie podrzucają nam co rusz opis ważniejszych faktów ze świata: ile jednak prawdy mają w sobie ów informacje? Ryszard Kapuściński uczył adeptów sztuki reportażu, że aby zrozumieć człowieka, należy poznać jego codzienność, jest z tej samej miski, pić z tego samego kubka i śmiać się z tych samych rzeczy. Nie jest to bynajmniej wyraz konformizmu, raczej szacunek dla różnorodności, tolerancji, inności na co wskazuje sam tytuł wykładu, tak aktualnego w świetle bieżących wydarzeń na granicy Polsko - Białoruskiej. Bez względu na poglądy człowieka, nauka jaka płynie z twórczości Ryszarda Kapuścińskiego wyraźnie wskazuje jedyną słuszną drogę w podejściu do drugiego człowieka, gdzie życzliwość stawiana jest ponad uprzedzenia, a uśmiech przełamuje wszelkie różnice natury lingwistycznej. Wielokulturowość świata w którym przyszło nam żyć nie wydaje się znacznie odbiegać od czasów, gdy Kapuściński prowadził swoje liczne podróże: świat od tamtej pory radykalnie się zmienił, zachowała jednak swoją aktualność wiara w drugiego człowieka, jako przyjaciela, nie wroga. Słowa te stanowią niejako podsumowanie całego dorobku twórczości autora, który nierzadko tylko dzięki otwartości na drugiego człowieka, miał szansę kontynuować swoją misję w obliczu niebezpieczeństw napotkanych gdzieś na końcu świata.

To, co rzuca się w oczy podczas czytania “Dałem głos ubogim” to wielka pokora i szacunek autora do innych ludzi, zwłaszcza tych, którzy pochodzą z innej kultury, religii czy systemu przyjętej aksjologii. Można sobie zadać pytanie, czy w obecnych czasach jest przestrzeń dla wyżej wymienionych wartości, można tez to pytanie odwrócić: czy możemy sobie pozwolić aby tych wartości się wyrzec? W mojej ocenie życie Kapuścińskiego i cały dorobek jego twórczości wskazuje, że “inny” to określenie nie tyle pejoratywne, co uwzględniające różnorodność, a ta ma szansę zaistnieć tylko przy zachowaniu szacunku dla każdego napotkanego człowieka, który myśli, czuje i patrzy na świat inaczej niż ja. I takich ludzi na swojej drodze życiowej jak Pan Kapuściński życzę i sobie i wam, nawet jeśli dziś łatwiej ich spotkać na kartach książek niż w życiu realnym.

Na początek ustalmy jedno: książka “Dałem głos ubogim” to nie tyle książka R. Kapuścińskiego, co książka o nim samym. Znajdziemy w niej oczywiście zapis jego wykładu pt. “Zrozumieć Innego”, czy też relacje ze spotkania ze studentami we Włoszech, jednak próżno tu szukać tej reporterskiej zaciętości, widocznej w słynnych jego dziełach, takich jak “Heban” czy “Cesarz”.

Czy warto zatem sięgnąć po “Dałem głos ubogim”? Moim zdaniem jak najbardziej, wynika to z faktu, że cała twórczość spod znaku Kapuścińskiego okraszona jest wiarą w człowieka: tu widocznej zwłaszcza w pokładanych nadziejach w młodzież, którą tak uwielbiam, o której często mówił, że jako przyszłość tego świata winna być słuchana. Znajdziemy tu kilka fantastycznych prawd jakimi autor kierował się na swojej ścieżce bogatej w przygody, niebezpieczeństwa, wspaniałych i fascynujących ludzi.

1. "Jeżeli nie będziesz szanował innych, wszystkie drzwi zostaną przed Tobą zamknięte".
2. "Trzeba jednak pamiętać, że żyje nas sześć i pół miliarda ludzi różnych ras, religii, przekonań, interesów i ta straszna masa ludzka nie ma żadnego centralnego rządu, żadnej jednej religii, jednego języka. Jest wielką tajemnicą świata, dlaczego ci wszyscy ludzie żyją we względnym pokoju".
3. "Świat mimo wszystkich konfliktów i punktów zapalnych, jak te w Iraku, Iranie, Libanie czy Afganistanie, jest światem pokoju".
4. "Kultura masowa nie wyrabia niestety w człowieku dobrego smaku. W większości jest to bowiem kultura kiczu, czyli fałszywego, łatwego, błyskotliwego piękna".
5. "Istnieją osoby otwarte, natychmiast gotowe do podania ręki drugiemu".
6. "Powrót z frontu do domu to najbardziej odczuwalny syndrom zakończonej wojny".
7. "Wiele wojen w Afryce toczy się bez świadków, w skrytości, w miejscach niedostępnych, w ciszy, bez wiedzy świata, albo po prostu przez świat zapomnianych".
8. "Ludzie, którzy piszą historię, zbyt dużo uwagi poświęcają tzw. głośnym momentom, a za mało badają okresy ciszy. Jest to brak intuicji tak niezawodnej u każdej matki, kiedy usłyszy, że w pokoju jej dziecka raptem zrobiło się cicho. Cisza jest sygnałem nieszczęścia i często przestępstwa. Jest takim samym narzędziem politycznym jak szczęk oręża czy przemówienie na wiecu. Cisza jest potrzebna tyranom i okupantom, którzy dbają, aby ich dziełu towarzyszyło milczenie".

Dla tych, którym potrzeba więcej, gorąco polecam “Dałem głos ubogim”, również dlatego, że świat dzisiaj staje w obliczu ciągłej potrzeby definiowania, kto jest nam wrogiem, a kto przyjacielem - Ryszard Kapuściński uczy, że świat nie jest czarno - biały, a umiejętność patrzenia na drugiego człowieka bez uprzedzeń, wolna od stereotypów jest szansa na znalezienia wspólnego języka z każdym, kto prezentuje podobną postawę. Tyle, i aż tyle nam potrzeba aby żyć i istnieć obok siebie bez ciągłych wojen i konfliktów.