Cyrk rodzinny

Z przedmową Krzysztofa Vargi i posłowiem Danuty Cirlić-Straszyńskiej, Danilo Kiš jawi się jako jeden z najwybitniejszych pisarzy prozatorskich XX wieku w Europie. Jego dzieła wyróżniają się nie tylko głębią intelektualną i mistrzostwem formy, ale także niezwykłym kunsztem języka, co stawia go w jednym szeregu z takimi literatami jak Marcel Proust czy Bruno Schulz.

Trylogia powieściowa "Cyrk rodzinny" obejmuje książki "Wczesne smutki", "Ogród, popiół" oraz "Klepsydra". Każda z nich charakteryzuje się odmiennym stylem i konwencją gatunkową, ale wszystkie są zintegrowane poprzez mityczną postać ojca, Edwarda Sama. Jest to postać charyzmatyczna – Żyd, ekscentryczny geniusz, który stara się uciec przed brutalną rzeczywistością w świat szaleństwa, filozof chętnie wygłaszający inspirujące manifesty w podrzędnych lokalach. Tragiczna postać ojca z czasem znika w mrokach obozu koncentracyjnego, pozostawiając po sobie pustkę, która niczym popiół osiada na życiach jego bliskich.

Danilo Kiš ufnie oddaje się mocy słowa, nieustannie balansując między życiem a literaturą. W swoich utworach poszukuje dowodów przeszłości, świadectw istnienia zarówno swojego, jak i swojego ojca. "Wczesne smutki" to jakby szkice w bloku pełnym barw, "Ogród, popiół" jest ciemnym rysunkiem na płótnie, a "Klepsydra" dodaje głębi do tych dzieł. Wspólnie tworzą one niesamowity paralelizm, który nie tylko ukazuje rozwój obu głównych postaci, ale także ich artystyczne dojrzewanie. Jeżeli postać A.S. to alter ego autora, to tomy te stają się swoistym Bildungsroman, literacką autobiografią.

Czy można pisać pięknie o horrorach totalitaryzmu? Czy da się sformułować zdania, które połączą grozę Zagłady z melancholijnym pięknem? Twórczość Danila Kiša harmonijnie łączy oszałamiającą formę z ciężkim tematem. Jest jak niezwykły mariaż Prousta z Schulzem, jednocześnie będąc głębokim kronikarzem zbrodni komunistycznych i stalinowskich, co czyni go unikalnym bytem w literackim kosmosie XX wieku.

"Cyrk rodzinny" jest niezwykłym studium, w którym Kiš bada prawdę o swoim ojcu i o samym sobie, dokumentując walkę z życiem i historią. Jest to opowieść o przemijaniu i poszukiwaniu sensu.