Adam Naruszewicz - sylwetka autora

Adam Naruszewicz, polski jezuita, pełnił w swoim życiu wiele różnorodnych ról. Był dworskim historykiem, poetą, dramatopisarzem i tłumaczem. W latach 1788-1790 zajmował stanowisko biskupa smoleńskiego, a później, do 1796 roku, biskupa łuckiego. Jako sekretarz Rady Nieustającej w latach 1781-1786 oraz pisarz wielki litewski w latach 1781-1788, wyróżniał się także jako senator i ojciec polskiego klasycyzmu. Jego twórczość przyniosła mu przydomek „polskiego Horacego” i kontynuatora dzieła Jana Kochanowskiego.

Naruszewicz był jednym z wiodących badaczy Słowiańszczyzny, obok takich postaci jak Jan Potocki, Zorian Dołęga-Chodakowski (Adam Czarnocki), Józef Maksymilian Ossoliński i Wawrzyniec Surowiecki. Jego rodzicami byli Jerzy Naruszewicz, łowczy piński, oraz Paulina z Abrahamowiczów. Stracił rodziców będąc młodym chłopcem. Mając zaledwie 15 lat, ukończył szkołę jezuitów w Pińsku, a w 1748 roku wstąpił do ich zakonu. Najprawdopodobniej został wysłany na studia do Lyonu. Po dziesięciu latach za granicą powrócił do Polski i został nauczycielem łaciny, gramatyki, poetyki i retoryki na Akademii Wileńskiej.

Jezuici wprowadzili Naruszewicza do Michała F. Czartoryskiego, który wspierał młodego jezuitę, finansując jego podróże po Europie i umożliwiając studiowanie teologii w Lyonie. Po powrocie Naruszewicz został profesorem poetyki i historii literatury oraz rektorem Akademii Wileńskiej. Przeniesiony do Warszawy, prowadził wykłady w Collegium Nobilium. Od 1771 roku redagował „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Po kasacie zakonu jezuitów i pożarze Nowego Miasta w 1773 roku, zamieszkał u Aleksandra i Magdaleny Sapiehów.

Blisko współpracował z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, będąc jego zwolennikiem i proboszczem w Niemenczynie. Miał stałe dochody z rosyjskiej ambasady. Od 1775 roku piastował posadę biskupa koadiutora smoleńskiego, a później ordynariusza diecezji smoleńskiej, co zaprowadziło go do Senatu. Był współzałożycielem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej i członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego.

Naruszewicz był pisarzem wszechstronnym, tworząc dzieła historyczne i poezję ukształtowaną na klasycyzmie, choć widoczne były też wpływy barokowe. Przetłumaczył dzieła Tacyta i Horacego, a także greckie pieśni Anakreonta. Jego „Historia narodu polskiego” i inne prace z zakresu prehistorii są nadal cenione. W poezji odznaczał się dydaktyzmem, pochwalając rozum i naukę jako drogę do pokonywania ograniczeń natury, co przedstawia w odzie „Balon”. Satyra „Wiek zepsuty” krytykuje cywilizację, postulując powrót do moralnych wartości przeszłości, a „Chudy literat” atakuje intelektualne ograniczenia szlachty.

Adam Naruszewicz zmarł w Janowie Podlaskim, pozostawiwszy za sobą bogatą spuściznę literacką i historyczną, która do dziś jest źródłem wiedzy o epoce, w której żył.