Północ i południe

Kiedy po raz pierwszy sięgnęłam po „Północ i Południe” Elizabeth Gaskell, myślałam, że wiem dokładnie, w co się pakuję. Zakładałam, że będzie to klasyczna historia miłosna z wiktoriańskimi manierami, kilkoma tęsknymi westchnieniami i szczęśliwym zakończeniem zawiązanym na kokardkę. Ale jakże się myliłam - i bardzo się z tego cieszę.

Od razu powiem: to nie jest zwykły romans. To głęboka, wielowarstwowa powieść, która zanurza się prosto w niektóre z największych pytań swoich czasów - i szczerze mówiąc, wiele z nich wciąż jest aktualnych. Industrializacja, walka klas, duma, uprzedzenia (nie takie jak u Jane Austen, ale bliskie) i desperacka potrzeba komunikacji między różnymi światami. Gaskell udaje się wpleść to wszystko w historię, która momentami jest zarówno frustrująco powolna, jak i oszałamiająco mocna.

Margaret Hale, nasza bohaterka, początkowo nie była dla mnie łatwa w odbiorze. Uważałam ją za niesamowicie irytującą, z jej snobizmem i upartą moralną prawością. Przeprowadza się ze swojej idyllicznej, sennej południowej wioski do szorstkiego, zadymionego północnego miasta Milton (cienko zamaskowanego Manchesteru) i od razu patrzy z góry na wszystko i wszystkich. Przez pierwszą jedną trzecią książki miałam ochotę nią potrząsnąć. Mocno. Ale - i to jest ważne - Margaret rośnie. Naprawdę rośnie. Pod koniec zdałam sobie sprawę, że jej wczesne wady były dokładnie tym, co sprawiło, że jej przemiana była tak satysfakcjonująca. Jest człowiekiem. Jest dumna, pełna pasji, czasami głupia - i dzięki temu o wiele silniejsza.

A teraz o panu Thorntonie. Jeśli myślisz, że jesteś na niego przygotowana tylko dlatego, że wcześniej spotkałaś kilku ponurych wiktoriańskich bohaterów... pomyśl jeszcze raz. Thornton nie jest typowym zdystansowanym dżentelmenem. Jest samozwańczym mężczyzną, szorstkim w obyciu, praktycznym do bólu i głęboko przywiązanym do swojej pracy. Prowadzi przędzalnię bawełny i stara się zrównoważyć brutalne realia biznesu z prawdziwym, choć czasem niezdarnym, poczuciem sprawiedliwości. Obserwowanie, jak on i Margaret ścierają się, nie rozumieją i powoli (boleśnie powoli) zaczynają się naprawdę widzieć, było tak satysfakcjonującym doświadczeniem. Ich chemia trzeszczy bez potrzeby wielkich deklaracji - jest w sposobie, w jaki zauważają się nawzajem, rzucają sobie wyzwania, szanują się nawzajem, nawet gdy najmniej tego chcą.

Gaskell buduje jednak nie tylko historię miłosną - buduje świat. Przemysłowa Północ jest brudna, twarda, pełna trudnych wyborów i trudnego życia. Ale jest też wypełniona ludźmi, którzy walczą, przeżywają, marzą. Pracownicy młyna nie są bezimiennymi masami; to jednostki z własnymi historiami i złamanym sercem. Higgins, Bessy i inni wnoszą do tej historii serce i głębię, pokazując, jak bieda i wyzysk wpływają na prawdziwe życie. Do tego dochodzi delikatny, niemal żałobny portret podupadającej rodziny Margaret, gdy jej rodzice zmagają się z ciężarem dumy, choroby i złamanych marzeń.

Jedną z największych niespodzianek był dla mnie humor wpleciony w fabułę. Jest subtelny, ale zachwycający. Pan Bell, przyjaciel rodziny Margaret, całkowicie skradł moje serce. Jego suchy dowcip i okazjonalna lekceważenie były jak małe promienie słońca w ciężkiej atmosferze. Gaskell dokładnie wiedziała, kiedy złagodzić ton bez podważania poważnych kwestii, które poruszała.

Mówiąc o poważnych kwestiach - podobało mi się, jak „Północ i Południe” odmawiały malowania rzeczy w czarno-białych barwach. Właściciele fabryk nie są czarnymi charakterami, a robotnicy nie są święci. Gaskell pokazuje dobrych, złych i skomplikowanych po obu stronach. Podkreśla konieczność komunikacji, wzajemnego szacunku, spojrzenia poza własne wąskie doświadczenia. To powieść o podziałach, ale także o możliwości pojednania. 

Jeśli mam jakieś zastrzeżenia, to chciałbym, aby zakończenie było nieco mniej pospieszne. Po tak powolnym, bogatym rozwinięciu historii, rozwiązanie między Margaret i Thorntonem wydawało się niemal nagłe. Chciałam więcej - więcej słów, więcej uczuć, więcej czasu, kiedy w końcu się zrozumieją. Ale może to jest właśnie znak dobrej historii: nigdy tak naprawdę nie chcesz, żeby się skończyła.

Ogólnie rzecz biorąc, „Północ i południe” całkowicie mnie przekonało. Jest to powieść, która wymaga cierpliwości, ale wynagradza ją głębią, wnikliwością i romansem, który wydaje się naprawdę zasłużony. To książka, która zmusiła mnie do myślenia o klasie i przywilejach, o dumie i współczuciu, o zmianach i odporności.