Irracjonalizm totalitaryzmu

Wybór tekstów omawia różnorodne aspekty ideologii oraz praktyk charakterystycznych dla faszyzmu, nazizmu i komunizmu, poruszając przy tym zagadnienia takie jak rasizm, antysemityzm, postawy inteligencji wobec bolszewizmu, a także zjawiska związane z kultem jednostki oraz militaryzacją partii politycznych. Analizowane są również mechanizmy władzy Stalina i elementy mistyki rewolucyjnej. Autor, będący wiodącym polskim socjologiem i bezpośrednim świadkiem tych zjawisk, przedstawia ewolucję autorytarnych i totalitarnych systemów okresu międzywojennego.

Rasizm często umiał się dostosować do istniejących już nawyków myślowych społeczeństwa. Zastępując pojęcie rasy pojęciem klasy, możemy uzyskać pewne podobieństwo do marksistowskiej interpretacji historii. Narodowa demagogia zręcznie korzysta z analogii między konfliktami rasowymi a klasowymi. Wpływ marksizmu na formowanie się myślenia pod koniec XIX i na początku XX wieku był ogromny, sięgając daleko poza granice samego ruchu marksistowskiego. Nacjonalizm zapożyczył wiele z tej ideologii, zamieniając niektóre pojęcia. Przejścia między obozami Hitlera a komunizmem mają swoje psychologiczne i socjologiczne podstawy. Rasizm nie wymaga głębokich przemyśleń, lecz odpowiada na istniejące emocje, wspierany przez swoje techniczne narzędzia. Zarówno Hitler, jak i komuniści opierali swoją propagandę na zasadach z efektywnego marketingu. Krytyczne myślenie w tym kontekście jest zupełnie zbędne, a nawet przeszkadzające, gdyż kluczowe było oddziaływanie na emocje i wyobraźnię, przekształcając demagogię w starannie zorganizowane złudzenie.