Stanisław Potocki - sylwetka autora

Stanisław Kostka Potocki pochodził z szlacheckiego rodu o heraldyce Pilawa. Był synem Eustachego i Marianny Kątskiej z herbem Brochwicz oraz bratem Ignacego Potockiego. W 1768 roku, po śmierci rodziców, trafił pod opiekę ciotki Katarzyny Kossakowskiej. W młodości ukończył Collegium Nobilium, gdzie rozpoczął naukę w 1762 roku. W 1774 roku wyjechał do Włoch, łącząc studia z zwiedzaniem. Dwa lata później poślubił Aleksandrę z Lubomirskich, co umocniło jego związki z Familią. W 1777 roku otrzymał Order Świętego Stanisława, a rok później rozpoczął karierę polityczną jako poseł z województwa lubelskiego.

W latach 1779-1780 ponownie odwiedził Włochy i Szwajcarię. Jako podstoli wielki koronny lata 1781-1784 były dla niego okresem intensywnej działalności politycznej. W 1781 roku uhonorowano go Orderem Orła Białego. Od 1782 roku działał jako poseł z województwa lubelskiego, zasłynął jako krasomówca. W tym samym czasie odbył pierwszą misję zagraniczną w Wiedniu, gdzie omawiał sprawę biskupa Kajetana Sołtyka z papieżem z perspektywy opozycji. W 1782 roku został członkiem Rady Nieustającej, z której działalności złożył raport na sejmie grodzieńskim w 1784 roku. Intensywnie angażował się w wolnomularstwo, a w 1812 roku został wielkim mistrzem Wielkiego Wschodu Narodowego Polski.

W 1785 roku po niefortunnym zamieszaniu w aferę Dogrumowej wrócił do Włoch, ale na sejm w 1786 roku powrócił do kraju. Następnie, w 1787 roku odwiedził Paryż i Anglię. Podczas Sejmu Wielkiego w 1788 roku reprezentował opozycję jako poseł z województwa lubelskiego, gdzie wraz z bratem Ignacym odgrywał kluczową rolę. W 1789 roku skutecznie dążył do zniesienia Rady Nieustającej. Angażował się również w kwestie finansowego zabezpieczenia wojska oraz negocjacje w imieniu króla. W 1790 roku został mianowany generałem-majorem artylerii koronnej, a w 1791 roku brał czynny udział w uchwaleniu Konstytucji 3 Maja.

W 1792 roku dołączył do Rady Wojennej i uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej, gdzie mimo licznych starań poniósł klęskę pod Mirem. Z powodu słabego zarządzania, dowodzenie oddano majorowi Janowi Kantemu Gembarzewskiemu. Po tym, jak król dołączył do konfederacji targowickiej, Potocki wyemigrował do Saksonii, gdzie przebywał do 1794 roku, aresztowany i więziony przez władze austriackie. Po uwolnieniu wrócił do Polski, osiadając w Wilanowie, który stał się jego rezydencją dzięki żonie Aleksandrze, która odziedziczyła go po matce, Izabeli Lubomirskiej.

Potocki był zapalonym mecenasem sztuki, znawcą klasycyzmu oraz architektem amatorem. Wspólnie z Christianem Piotrem Aignerem projektował fasady i wnętrza budynków oraz parki angielskie. Jego przemyślenia na temat sztuki ujawniały się w dziele „O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski”, które było jednym z pierwszych tego typu, opublikowane w trzech tomach w 1815 roku. Był również pionierem historii sztuki i archeologii w Polsce, prowadził wykopaliska we Włoszech i zlecał rekonstrukcje zgodne z opisem Pliniusza Młodszego.

W swojej późniejszej działalności dedykował się edukacji, przewodnicząc Wydziałowi Nauk w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Warszawie. Uczestniczył również w tworzeniu Uniwersytetu Warszawskiego. Jego rola jako Prezesa Izby Edukacyjnej oraz dyrektora Edukacji Narodowej Księstwa Warszawskiego była nieoceniona dla rozwoju szkolnictwa w Polsce. W swoich publikacjach, takich jak "Podróż do Ciemnogrodu", wyraził krytykę obskurantyzmu, co doprowadziło do jego dymisji żądanej przez duchowieństwo. Stanisław Kostka Potocki zmarł 14 września 1821 roku i został pochowany w Wilanowie. Jego jedynym synem był Aleksander Stanisław Potocki.