Abolqasem Ferdousi - sylwetka autora

Perski poeta epicki, znany jako autor "Szahname", które uznawane jest za narodowy epos zarówno Persów, jak i Tadżyków, pozostaje postacią nie do końca poznaną, jeśli chodzi o jego prawdziwe imię i rodzinne pochodzenie. Poza jego "kunją" Abol Ghasem i literackim pseudonimem - Ferdousi, konkretne dane o jego tożsamości są niejasne. W różnych tekstach przypisuje się mu różne imiona: Mansur, Hasan czy Ali. Najbardziej wiarygodne wydaje się świadectwo Fath-e Alego Bondariego, który przetłumaczył "Szahname" na język arabski między 1223 a 1226 rokiem, według którego Ferdousi nosił imię "al-Amir al-Hakim Abol Ghasem Mansur-e al-Hasan al-Ferdousi at-Tusi".

Przydomek Ferdousi, co znaczy "człowiek z Raju", według późniejszych legend nadał mu Mahmud z Ghazny, oczarowany jego poezją. Źródła zgadzają się, że pochodzenie poety związane jest z Tus (dzisiejsze Meszhed), a zgodnie z wzmiankami z "Szahname", Ferdousi przyszedł na świat w 940 roku w zamożnej rodzinie dehkanów. Choć był szyitą, do dziś nie jest jasne, którą odłam należy mu przypisać.

Syn Ferdousiego urodził się w 970 roku, co sugeruje, że poeta zawarł związek małżeński nieco wcześniej, lecz niestety żadne informacje o jego małżonce nie są znane. Ferdousi zaczął pisać "Szahname" w 976/977 roku, kontynuując pracę po zmarłym Daghighim. Choć pisał poezję wcześniej, autentyczność jego wcześniejszych dzieł lirycznych jest kwestionowana.

Podczas tworzenia eposu korzystał z prozatorskiej wersji dzieła, nad której sporządzeniem czuwał Mohammad-e Abd ar-Razzagh. Szczodrość syna Mohammada, Mansura, wsparła jego twórczość, ale po skazaniu Mansura na śmierć w 987 roku Ferdousi nie znalazł nowego mecenasa, co prowadziło do pogarszania się jego sytuacji finansowej. Ukończył pierwszą wersję eposu w 994 roku, lecz pracował nad nią dalej, by stworzyć wersję ostateczną.

W 1004 roku Ferdousi napisał wstępny panegiryk dla Mahmuda z Ghazny, prosząc o pomoc wezyra Fazl-e Ahmada Esfarajeniego. W 1006 roku Ferdousi stracił syna, co upamiętnił elegią w "Szahname". Mimo braku finansowego uznania jego dzieło zyskało popularność wśród elit. 8 marca 1010 roku "Szahname" zostało ukończone.

Po zamknięciu pracy nad "Szahname" Ferdousi udał się do Ghazny, gdzie, dzięki wsparciu wezyra Ahmada-e Hasana Mejmandiego, przedstawił swoje dzieło sułtanowi. Mahmud, z powodu różnic religijnych i insynuacji innych poetów, nie docenił "Szahname", a Ferdousiemu wręczono raczej skromne wynagrodzenie. Po opowiedzeniu tej kwoty na drobne wydatki i obawiając się zemsty Mahmuda, Ferdousi opuścił Ghaznę, ukrywając się w Heracie, a później znajdując schronienie w Tabarestanie, przy Espahbadzie Szahrijarze.

Legenda mówi, że Ferdousi napisał satyrę na Mahmuda, którą usunięto za sto tysięcy dirhamów. Mahmud ponoć żałował traktowania Ferdousiego i wysłał dużą sumę jako przeprosiny, ale dotarcie tej pomocy zbiegło się z jego śmiercią. Odmówiono mu islamskiego pochówku, zmuszając do pochowania w prywatnym sadzie. Córka Ferdousiego odmówiła przyjęcia spóźnionej zapłaty, którą przeznaczono na budowę karawanseraju.

Różne tradycje i źródła, takie jak historie autorstwa Nezamiego Aruziego i innych, mówią o rozbieżnościach między Ferdousim a Mahmudem oraz wskazują na sułtańską niewdzięczność. Choć niektóre szczegóły mogą być przesączone legendami, "Szahname" pozostaje ważnym tekstem dla perskiej kultury, wpływając na światopogląd i literaturę Iranu.