Wieczór u księżnej de Guermantes

Prezentujemy tłumaczenie Zeszytu 51 autorstwa Marcela Prousta, któremu nadaliśmy tytuł "Wieczór u księżnej de Guermantes". Ta kolekcja tekstów została umieszczona w publikacji Henri Bonnet'a i Bernarda Claraca, która zbiera bruliony Prousta powstałe podczas przygotowań do "Czasu odnalezionego" w latach 1909-1916. Czym są te Zeszyty? Większość z nich, na polecenie Prousta, została spalona prawdopodobnie przez Celestę Albaret, lecz nieliczne przetrwały. Być może były one potrzebne pisarzowi do dalszej pracy.

Ostatni rozdział "Czasu odnalezionego", którego zarys można znaleźć w notatkach z Zeszytu 51, jest wynikiem długotrwałego procesu twórczego. W tej pierwotnej wersji, przyjęcie u księżnej odbywa się wieczorem, a nie o poranku, co wpłynęło na nadanie tytułu "Wieczór u księżnej de Guermantes". Na początku 1909 roku Proust rozpoczął pisanie opowiadania "Bal kostiumowy", które poświęcone jest przemijaniu czasu oraz konwersacjom w salonie po długiej nieobecności. Ta najstarsza wersja, będąca szkicem finałowego rozdziału, znajduje się właśnie w Zeszycie 51.

W "Wieczorze u księżnej de Guermantes" widać wyraźny krytycyzm inteligencji, co wskazuje na niedaleką jeszcze epokę sainte-beuve'owską w twórczości Prousta. Proust krytykuje pozytywistyczne teorie Hippolyte'a Taine'a, zarzucając nadmierne poleganie na inteligencji. Pisząc o inteligencji, Proust nie wyraża pogardy, ale wskazuje, że sama w sobie nie jest ona wystarczająca do pełnego poznania i zrozumienia istoty poezji. Zeszyty pokazują istotną przemianę w myśli autora: aby rozpocząć pisanie powieści w 1909 roku, Proust musiał porzucić swój wcześniejszy esej i stworzyć nową, narracyjną formę, która jest nieodłącznie związana ze stanem marzyciela lub osoby zmagającej się z bezsennością.