Dwa bieguny

Powieść Elizy Orzeszkowej stanowi niezwykle aktualną analizę społeczeństwa, ukazaną przez pryzmat losów warszawskiego dekadenta, który jest narratorem tej niezwykłej historii. Historia zaczyna się, gdy poznaje on młodą kobietę o imieniu Seweryna, która przybywa do Warszawy z zamiarem zdobycia wiedzy i inspiracji. Pragnie dowiedzieć się, jak najlepiej zarządzać majątkiem odziedziczonym po bracie, zmarłym prawdopodobnie w powstaniu styczniowym, z myślą o dobru publicznym. Oczekiwała, że wsparcia udzielą jej stołeczni pisarze i dziennikarze, jednak szybko odkrywa, że intelektualne elity stolicy wolą spędzać czas na towarzyskich spotkaniach, aniżeli realnie angażować się w pracę u podstaw.

Narratora nieodparcie pociąga Seweryna, mimo że różnią się jak dwa przeciwstawne bieguny. Ich relacja pełna jest napięcia, wzajemnego przyciągania i odpychania. Orzeszkowa przedstawia w tej powieści swoją umiejętność krytycznej obserwacji społeczeństwa, subtelnie, ale celnie uderzając w wielkomiejską inteligencję. Na tle tego świata, kobiety pragnące emancypacji jawią się jako najcenniejszy element narodu, zdolny do przemian i w pełni świadomy swojej misji.

Eliza Orzeszkowa jest wybitną przedstawicielką polskiego pozytywizmu, a jej twórczość odzwierciedla głębokie zrozumienie ówczesnych problemów społecznych. Józef Kotarbiński określił ją jako "czujące serce epoki", co doskonale ilustruje jej wrażliwość na otaczającą ją rzeczywistość.