Pod osłoną gór. Dzieje Rusi Karpackiej i Karpatorusinów

Monografia autorstwa profesora Paula Roberta Magocsi, uznanego naukowca z imponującym dorobkiem publikacyjnym, stanowi pierwsze kompleksowe opracowanie historii Rusi Karpackiej i Karpatorusinów. W swojej pracy Magocsi proponuje odważną tezę, że Karpatorusini stanowią czwartą narodowość wschodniosłowiańską. Choć przez wieki Karpatorusini nigdy nie posiadali własnego państwa, zamieszkiwali tereny określane jako Ruś Karpacka, obecnie rozciągające się na terytorium Polski, Słowacji, Ukrainy i Rumunii. Diaspora tego narodu rozrzucona jest globalnie, z wyraźną obecnością na Węgrzech, w Serbii, Czechach, Chorwacji, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

Tytuł książki rodzi pytania o jego znaczenie, nawiązując do ról, jakie góry odgrywały w historii Karpatorusinów. Podobieństwa do losów Kurdów podkreślają fakt, że obie te społeczności nigdy nie cieszyły się własną państwowością, a państwa, w których przyszło im żyć, często wpływały negatywnie na ich kultury i społeczności. Asymilacyjna presja wewnątrz tych państw zmuszała Karpatorusinów do wycofywania się w górskie rejony, gdzie góry oferowały im jedyną rzeczywistą ochronę.

Książka eksploruje dwa kluczowe aspekty: terytorium oraz wspólnotę narodową Karpatorusinów. Opisuje historyczne znaczenie Rusi Karpackiej jako odrębnego regionu, mimo że jego granice nie zostały nigdy formalnie uznane na mapach Europy. Rozdziały prowadzą czytelnika przez chronologiczną podróż od czasów prehistorycznych po teraźniejszość, obejmując wątki polityczne, społeczno-gospodarcze oraz kulturalne. Książka nie tylko przybliża dzieje Karpatorusinów, ale także umieszcza je w szerszym kontekście historii krajów, jak Węgry, Polska, Monarchia Habsburgów, Czechosłowacja i Związek Sowiecki, które wpłynęły na ten region. Praca Magocsi'ego dostarcza czytelnikom złożonego obrazu Rusi Karpackiej jako regionu oraz Karpatorusinów jako narodu.