Stanisław Koźmian - sylwetka autora

W latach 1852-1853 studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie kontynuował naukę w Paryżu w latach 1853-1856 oraz w Bonn w 1856 roku. Po powrocie do kraju w 1858 roku osiedlił się w Dobrzechowie. Od 1860 roku pełnił funkcję korespondenta Biura Politycznego Hotelu Lambert. Był aktywnym uczestnikiem powstania styczniowego, a 1 grudnia 1863 roku dołączył do Wydziału Rządu Narodowego dla Galicji. W Krakowie pracował jako redaktor i zastępca redaktora naczelnego gazety „Czas”. W 1866 roku, wspólnie z Józefem Szujskim i Stanisławem Tarnowskim, założył „Przegląd Polski”. Stał się jedną z ważniejszych postaci obozu Stańczyków. W latach 1869-1870 pełnił mandat posła do Sejmu Krajowego oraz był deputowanym do wiedeńskiej Rady Państwa.

W latach 1866-1868 zarządzał artystycznie krakowską sceną teatralną, której dyrektorem był w tym czasie Adam Skorupka. W 1871 roku, ze względu na chory stan zdrowia Skorupki, który wyjechał do Warszawy, objął kierownictwo artystyczne, chociaż tytuł dyrektora pozostał przy Skorupce aż do jego śmierci w 1873 roku, kiedy to Koźmian przejął pełne obowiązki dyrektora Teatru Krakowskiego. Jako kierownik artystyczny, Koźmian dbał o starannie przemyślany repertuar, a od aktorów wymagał doskonałego zapamiętania tekstu oraz perfekcji w dykcji. Promował naturalność w grze aktorskiej i zminimalizował użycie charakteryzacji. Aby uzyskać autentyczność, dekoracje i kostiumy były odpowiednio dopasowywane do epoki przedstawianego dramatu, co często konsultował z krakowskimi malarzami, ponieważ teatr nie zatrudniał własnego malarza. Wypracowana przez niego metoda aktorska zyskała miano „szkoły krakowskiej” lub „szkoły koźmianowskiej” i była niesłusznie stawiana w opozycji do „szkoły warszawskiej”. Organizował również konkursy dramatyczne, które oceniali wybitni znawcy literatury, tacy jak Karol Estreicher i Stanisław Tarnowski.

Jest autorem obszernej pracy Rzecz o roku 1863, wydanej w 1895 roku, w której krytycznie analizuje powstanie styczniowe.