Robert Musil - sylwetka autora

Austriacki prozaik, eseista i dramaturg pochodził z rodziny o tradycjach wojskowo-urzędniczych. Mimo że z wykształcenia był inżynierem budowy maszyn, jego zainteresowania naukowe obejmowały także filozofię, matematykę i fizykę. Przed emigracją do Szwajcarii w 1938 roku, pracował jako urzędnik ministerialny. Niestety, swoje ostatnie lata spędził tam w ubóstwie i osamotnieniu.

Jego debiutancka powieść, "Niepokoje wychowanka Törlessa" z 1906 roku, odchodzi od tradycyjnego psychologizmu i modelu powieści o dojrzewaniu, koncentrując się na wewnętrznych przeżyciach i refleksji młodego bohatera, który walczy z represyjnym systemem edukacyjnym. Główne motywy książki to perwersyjna erotyka oraz drobiazgowa analiza ludzkiej psychiki, co przyczyniło się do nadania autorowi przydomku "monsieur le vivisecteur". Utwór ten zadziwia zdolnością do ukazania nieograniczonych możliwości człowieka, które później zyskały nowe, niepokojące oblicze w kontekście narodzin hitleryzmu.

Z kolei zbiór krótkich opowiadań "Zespolenia" z 1911 roku całkowicie zrywa z klasyczną narracją. Historie erotycznych przygód trzech nimfomanek osadzone są w świecie marzeń i wyobraźni, a dominującym motywem jest głęboka samotność oraz izolacja jednostki.

W sztuce "Marzyciele" z 1921 roku, Musil przedstawia historię, w której zręczny uwodziciel rozbija pozornie szczęśliwe małżeństwo, a bohaterowie, bez wyraźnych cech charakteru, noszą w sobie sprzeczne dążenia i marzenia, które czynią ich tajemniczymi nawet dla nich samych.

Najbardziej klasyczne w formie opowiadania Musila znajdują się w tomie "Trzy kobiety" z 1924 roku. Pomimo realistycznej narracji bez elementów eseistycznych, utwory te także są złożonymi paraboli skomplikowanych stanów psychicznych.

Najważniejszym dziełem Musila pozostaje "Człowiek bez właściwości", nad którym pracował w latach 1930-1943. Powieść ta jest monumentalnym wykładem jego przemyśleń o kondycji współczesnego intelektualisty w zmieniającym się świecie. Łączy w sobie elementy filozofii, religii, psychologii oraz nauk ścisłych. Główny bohater, otwarty na wszelkie doświadczenia, testuje różne style życia, starając się przezwyciężyć samotność i odnaleźć tzw. drugi stan bytu, jako jedyną drogę ocalenia świata od autodestrukcji. Akcja toczy się w przededniu pierwszej wojny światowej, ukazując kryzys europejskiej kultury.

Twórczość Musila, na pograniczu beletrystyki i eseistyki, jest istotnym dokumentem ówczesnych intelektualnych dramatów. Jego dzieła były tłumaczone na język polski przez takich autorów jak K. Radziwiłł, K. Truchanowski, J. Zeltzer i W. Kragen.