Maria Janion - sylwetka autora

Maria Janion to polska historyczka i krytyczka literatury, ceniona eseistka oraz wybitna znawczyni romantyzmu zarówno polskiego, jak i europejskiego. Była profesorką w Instytucie Badań Literackich PAN i feministką, która kształtowała pokolenia polskich humanistów: pisarzy, publicystów, naukowców, wykładowców akademickich, dziennikarzy, wydawców oraz nauczycieli. Do 1945 roku mieszkała w Wilnie, gdzie ukończyła szkołę powszechną i przeżyła wojnę. W czasie okupacji radzieckiej uczęszczała do szkoły średniej, a podczas niemieckiej okupacji brała udział w tajnym nauczaniu w zakresie szkoły gimnazjalnej. Była członkinią podziemnego ZHP działającego przy AK i pełniła rolę łączniczki. Po wojnie, w czasie tzw. akcji repatriacyjnej, przybyła z rodziną do Bydgoszczy.

W 1945 roku zdała maturę eksternistycznie w Toruniu i jesienią rozpoczęła studia z filologii polskiej na Uniwersytecie Łódzkim. Od 1946 roku uczestniczyła w zajęciach studium krytycznoliterackiego tygodnika "Kuźnica", prowadzonego przez Stefana Żółkiewskiego, a od 1947 roku publikowała tam artykuły i recenzje. Zapisała się również do Akademickiego Związku Walki Młodych "Życie", a w 1948 roku dołączyła do zespołu redakcyjnego tygodnika "Wieś". W tym samym roku opublikowała swoją pierwszą rozprawę naukową we współpracy z Tadeuszem Drewnowskim w "Twórczości". Tytuł tej pracy brzmiał: "Zagadnienie fikcji literackiej ze stanowiska socjologicznej teorii literatury".

W 1948 roku Maria Janion rozpoczęła pracę jako asystentka w Instytucie Badań Literackich PAN, zajmując to stanowisko do emerytury w 1996 roku. W 1949 roku wstąpiła do PZPR, z której została wykluczona w 1979 roku. Przeniosła się do Warszawy w 1949 roku. Kontynuując edukację, w 1951 roku uzyskała magisterium na Uniwersytecie Warszawskim, a od 1951 do 1952 roku pracowała tam jako asystentka. W 1954 roku otrzymała tytuł zastępcy profesora, a w 1955 zdobyła stopień kandydatki nauk filologicznych za pracę pt. "Lucjan Siemieński, poeta romantyczny", której promotorem był Stefan Żółkiewski.

Jako sekretarz naukowy IBL, Janion uzyskała w 1957 roku tytuł docentki, i od tego czasu aktywnie uczestniczy w pracach Rady Naukowej Instytutu. W tym samym roku rozpoczęła wykłady w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, co sprawiło, że rozpoczęła regularne podróże między Warszawą a Trójmiastem. W 1963 roku otrzymała tytuł profesorki nadzwyczajnej, a w 1964 roku została kierowniczką Pracowni Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej, następnie w 1968 roku stanęła na czele Zakładu Historii Literatury XIX wieku. Od 1966 roku jest aktywnym członkiem Komitetu Nauk o Literaturze PAN, znanego później jako Komitet Nauk o Literaturze Polskiej PAN.

Z powodu marcowych represji w roku akademickim 1968/1969 Janion straciła posadę w WSP ze względu na rosnący wpływ, jaki wywierała na młodzież akademicką dzięki swoim wykładom, które promowały rewolucyjny i wolnościowy wymiar romantyzmu. Te wykłady kwestionowały tradycyjne interpretacje literackiego kanonu i zachęcały studentów do oryginalnego myślenia. Po uspokojeniu sytuacji zatrudniła się na Uniwersytecie Gdańskim. W 1973 roku uzyskała tytuł profesorki zwyczajnej, a w 1974 roku zaczęła prowadzić seminaria na Studium Doktoranckim IBL.

W latach 70. Maria Janion angażowała się w działalność podziemną, współtworząc nielegalne Towarzystwo Kursów Naukowych. W tym czasie krytycznie odnosiła się do narzucanych interpretacji literatury oraz do polskiego kultu militarnego i martyrologii. Jej publikacja z 1976 roku, "Wojna i forma", poświęcona dziełu Białoszewskiego, spotkała się z krytyką i zarzutami o szarganie narodowych świętości. Jej niezależność i związki z opozycją uczyniły z niej personę non grata dla władz. W 1981, w trakcie solidarnościowych zrywów, apelowała na Kongresie Kultury Polskiej o przekształcenie emocjonalnego zaangażowania w intelektualną pracę.

W latach 80. Janion kontynuowała pracę naukową i dydaktyczną między Gdańskiem i Warszawą, tworząc serię "Transgresje". Podjęła wykłady na Uniwersytecie Warszawskim i mimo politycznych represji powróciła do Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie pracowała do roku 1990. W latach 90. zaangażowała się w działania społeczne i polityczne, związane z odrodzeniem polskiego feminizmu i zwalczaniem uprzedzeń. Była członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiego PEN Clubu. Uczestniczyła w życiu akademickim choć zrezygnowała z regularnych wykładów, nadal współpracując ze Szkołą Nauk Społecznych i spotykając się ze studentami.

W swoim długim życiu zawodowym Maria Janion miała znaczący wpływ na polską humanistykę i społeczeństwo, nieustannie angażując się w walkę o demokratyczne i otwarte społeczeństwo.