Szczera wola i zniewolenie

„Szczera wola i zniewolenie” – wbrew podtytułowi – jest książką nie tylko o harcerstwie. Autor, omawiając przemiany ideowe i wychowawcze w Związku Harcerstwa Polskiego (także w OH ZMP i OHPL) w latach 1945–1980 i politykę władz państwowych wobec harcerstwa, przedstawia metody stosowane przez komunistów w zwalczaniu społecznego oporu wobec narzuconej ideologii, w podporządkowywaniu sobie oświaty, szkolnictwa i organizacji młodzieżowych.
Ukazuje mechanizmy zwalczania tradycyjnych wartości – religijnych, narodowych i społecznych – stanowiących fundament prawdziwego harcerstwa i szerzej – światowego skautingu. Pokazuje wykorzystywanie harcerstwa przez partyjny aparat jako narzędzia do „walki o rząd dusz” młodzieży polskiej. Narzędzia szczególnie cennego, bo znacznie skuteczniejszego niż inne, nawet te w pełni podporządkowane komunistom, organizacje młodzieżowe – dzięki zręcznemu wykorzystaniu elementów atrakcyjnej dla młodzieży metody harcerskiej, częściowo „przechwytywanej” przez ten aparat.
Stanisław Czopowicz przedstawia niektóre sylwetki i dokonania działaczy najbardziej zaangażowanych w zwalczanie tradycyjnych wartości, prostując przy okazji wiele – upowszechnianych także po roku 1989 – mitów o rzekomych harcerskich zasługach oraz o „zawsze niekomunistycznym” charakterze ZHP. Przypomina jednocześnie wysiłki wielu środowisk w utrzymaniu lub odzyskaniu wartości wychowawczych tradycyjnego harcerstwa. Dzięki nim możliwe było odrodzenie harcerstwa, rozpoczęte w roku 1980 a uwieńczone powstaniem alternatywnych wobec ZHP organizacji oraz stopniowymi zmianami zachodzącymi po roku 1990 także w tej największej polskiej organizacji młodzieżowej, jaką nadal jest ZHP.
Autor wykorzystał wielką liczbę publikacji, dotarł także do mało znanych, często niepublikowanych dokumentów i relacji. „Szczera wola i zniewolenie” nie jest jednak beznamiętną pracą historyczną, nie jest też pozbawiona opinii osobistych, emocjonalnych, niejednokrotnie także kontrowersyjnych. Jest niezwykle ważnym uzupełnieniem wiedzy o kolejach losu harcerstwa w Polsce, o młodzieży, oświacie i całym społeczeństwie w PRL. O wielu wydarzeniach książka ta mówi po raz pierwszy, a na pewno po raz pierwszy tak szczerze – nieraz do bólu... Jest to jednak głównie książka o wychowaniu – ważna nie tylko dla badaczy dziejów harcerstwa ale także – a nawet przede wszystkim – dla obecnych i przyszłych wychowawców i pedagogów.